Većina zaposlenih u Srbiji smatra da je starosna granica za odlazak u penziju (65 godina) previsoka, ali ako se uporedi sa propisima zemalja u okruženju, koje su povukle ozbiljne rezove u ovoj oblasti, može se reći da su naši budući penzioneri, ipak, u nešto boljoj poziciji.
U mnogim državama muškarci već sada rade dve godine duže i radno mesto napuštaju sa 67 godina a produženje radnog veka kod nas se još ni ne spominje.
Nove propise za odlazak u penziju donele su mnoge zemlje u regionu, ali i razvijene evropske države.
One su uspostavile pravila koja će se primenjivati u narednih desetak godina. Tako će se granica za muškarce u ovim sistemima pomerati svake godine, kao što je to slučaj sa ženama u Srbiji, gde će se žene do 2032. godine izjednačiti s muškarcima i takođe ići u starosnu penziju sa 65 godina.
Najveći broj zemalja drži starosnu granicu na 65 godina, ponegde je ona i manja (od 60 do 64 godine), ali sve više ima i onih gde je više – 67 godina, a veoma su retke države u kojima je granica penzionisanja podignuta i iznad ove granice.
Dakle, čak i kada bi došlo do nekog podizanja granice to ne bi bilo mnogo.
Istovremeno, imajući u vidu da je prosečan životni vek u Srbiji značajno ispod evropskog proseka dok je radni isti kao i u većini evropskih država (od 15. do 65. godine života), ne bi trebalo očekivati ovakvu meru bar u skorije vreme – kažu stručnjaci.
Naš penzioni sistem funkcioniše tako da aktivna radna snaga uplaćuje doprinose iz kojih se isplaćuju penzije onima koji su ispunili uslove.
Kada sadašnji radnici dođu na red, dobijaće ih iz sredstava koja će uplatom doprinosa obezbeđivati novi mlađi radnici i tako redom.
Ovaj sistem je ustanovljen u XIX veku i dosta dugo je funkcionisao bez većih problema, najviše zbog toga što je odnos broja radnika i penzionera uvek bio dominantno u korist radnika.
Vremenom se, međutim, on menjao uglavnom iz demografskih razloga. Nacije su sve starije, ljudski život se značajno produžio u poslednjih 70-80 godina.
Zbog toga je narušen odnos radnika i penzionera ispod ekonomske granice isplativosti penzijskog sistema, pa države u manjoj ili većoj meri dopunjuju penzijski fond novcem iz budžeta.
Inače, mera podizanja granice za odlazak u starosnu penziju ne donosi mnogo toga, a nisu joj previše skloni ni poslodavci ni radnici, odnosno čini se da je opšte nepopularna.
Njen prvi efekat je da će radnici ostati duže aktivni na tržištu rada, a drugi je da će u proseku, naravno kraće vremena uživati pravo na penziju.
– Osim što je politički nepopularan, ovaj način rešavanja problema je kratkoročan, budući da se granica za penzionisanje ne može podizati u nedogled. Takođe, radnici stariji od 65 godina uglavnom nisu konkurentni za veći broj zanimanja koja podrazumevaju teže fizičke napore, odnosno postoji veći rizik od njihovog povređivanja. Ovo naravno ne važi za visokospecijalizovana neproizvodna zanimanja i za svakog starijeg radnika – slažu se svi koji se bave ovim pitanjima.
Drugi sistem koji bi trebalo da proizvede dugoročnu stabilnost, koliko je to moguće u datim okolnostima, jeste odvajanje penzijskih doprinosa u tri stuba.
Obavezno penzijsko osiguranje nepersonalizovanog tipa ostaje u prvom stubu, iz kojeg osiguranik u jednom trenutku počinje da ostvaruje penziju u skladu sa zakonom. Ona se u nekim sistemima svodi na “socijalnu penziju” zato što su uslovi za njeno ostvarivanje obično jednostavni.
Najčešće je potrebno doživeti određeni broj godina života uz minimalan staža osiguranja ili čak bez njega, a isplaćuje se linearno, u istom iznosu svakom penzioneru bez obzira na visinu prihoda koje je ostvarivao dok je radio i iznos doprinosa koji je uplaćivao.
Drugi i treći stub međutim, predstavljaju personalizovani fondovi – drugi je državni (i obavezan poput prvog), a treći privatni i neobavezan.
Na ovaj način se utiče na jačanje penzijskog fonda na dva načina.
Najpre, iz prvog stuba se isplaćuju samo “socijalne penzije” koje su linearne – na primer, svi penzioneri dobijaju penziju od 300 evra mesečno.
Oni koji su ostvarili veći staž i izdvajali više u personalizovane penzijske fondove, imaće i dodatnu penziju (jednu ili dve) koje u zbiru mogu da im pruže komforniju starost.
U Srbiji se radi na uvođenju socijalnih penzija ali je to za sada samo u nacrtu, dok privatno osiguranje iako se razvija sve više nije dovoljno zaživelo.
